امپراطوری ایران.

بنابر روایات دساتیر، نخستین پیامبر موسوم به مه آباد صد هزار سال پیش از كیومرث یا به زبان دساتیر فرزینسار می زیست و آخرین آنها یعنی ساسان پنجم به روزگار خسرو پرویز به پیامبری رسیده است. هموست كه درباره وی می گویند چون در روزگار خسرو پرویز، مردم از عهده خواندن متن دساتیر و فهم مندرجات آن بر نمی آمدند، ساسانِ پنجم آخرین پیامبر از پیامبران شانزده گانه، به فرمان ایزد مأمور شد تا آن را به زبان پارسی سره ترجمه نموده و در اختیار مردمان گذارد. وی نیز چنین كرد و علاوه بر ترجمه، تفسیری نیز بر آن نگاشت كه اكنون هم متن و هم ترجمه و تفسیر آن به خط فارسی در دست است، و دستنویس حاضر نیز تنها شامل ترجمه و تفسیر دساتیر به زبان فارسی است.این دستنویس شامل ترجمه و تفسیر فارسی، به خط خوش نستعلیق توسط شخصی بنام صفای گبرشی به سال ۱۲۷۷ هجری (۱۸۶۱ میلادی) نوشته شده و در ۳۷۲ صفحه است. اندازه صفحات ۲۲×۱۶ سانتیمتر و هر صفحه دارای ۱۰ سطر می باشد. در ابتدای دستنویس فهرست مطالب و نام ۱۶ نامه متن ذكر شده، پس از آن آغاز متن با این عبارت شروع می شود:دساتیر آسمانی بفرز آباد وخشوران وخشور، پناهیم بیزدان از منش و خوی بد و زشت گمراه كننده، به راه ناخوب برنده رنج دهنده آزار رساننده، به نام ایزد بخشاینده بخشایشگر مهربان دادگر.»عنوان نامه ها با خط سرخ رنگ نوشته شده و فواصل آیات با چهار نقطه قرمز رنگ مشخص شده است. بعضی از عبارات و اصطلاحات نیز با خط سرخ رنگی كه در بالای آنها كشیده شده، مشخص شده، و هر جا تفسیر و شرحی آمده، واژه شرح» با رنگ سرخ جلب توجه می كند. در آخر متن كتاب ـ قبل از بخش فرهنگ لغات ـ مقدمه ملافیروز آمده كه در انتهای آن در تاریخ ختم ترجمه و انجام آن ماده تاریخی به شعر سروده كه ابیات پایانی آن چنین است:جستمش تاریخ بهر اختتام
داد هاتف پاسخ از دارالسلام
از جلوس یزدجرد شهریار
سال و مه مبهم مگو، گو آشكار
روز هفتم ماه اسفندار بود
كز تكاپو خامه آسایش نمود
بُد صدو هشتاد و پنج و یكهزار
سال كاین گنج نهان شد آشكار
هست ایجاز سخن حُسن كلام
باد بر خواننده از ناظم سلام»1»
البته تاریخ ذكر شده ظاهراً اشتباه كاتب است و صحیح آن (بُد صد و پنجاه و هشت و یكهزار = ۱۱۵۸) می باشد. پس از متن كتاب، فرهنگ لغات آن آمده كه با این عبارات شروع می شود: بسم الله الرحمن الرحیم ـ بنام ایزد بخشاینده بخشایشگر دستگیر مهربان ـ فرهنگ لغات كتاب مستطاب دساتیر ـ باب الف ممدوده، ۱۱ ب به سكون بای ابجد نام یكی از عناصر اربعه به معنی آبرو و عزت و دولت و قدرت.»
انجام كتاب: یوزه بر وزن موزه به معنی تفتیش و تفحص و جستجو باشد، یوزه به معنی تفحّص است و الحاق های هوز در آخر به جهت حركت حرف آخر است چه پیوسته آخر كلمات فارسی ساكن می باشد. در هزار و دویست و هفتاد و هفت هجری به نگارش دساتیر آسمانی و چم باستانی پرداخت، نگارنده درویش فرومایه صفای گبرشی»
● دساتیر و چیستی آن
در سال ۱۷۷۸ میلادی برابر سال ۱۱۹۲ هـ.ق، ملاكاوس از پارسیان هند به دلیل اختلافی كه در میان پارسیان به خاطر تقویم روی داده بود و این یك ماه تفاوت در سال یزدگردی سبب پس و پیش كردن جشن ها و آیین های زرتشتیان شده بود، با پسرش ملافیروز به ایران رفت تا با زرتشتیان ایران درباره تقویمشان و حل این اختلاف مذاكره نماید. در آن زمان وی برای اولین بار در اصفهان دستنویس منحصر به فرد دساتیر را به دست آورده، با خود به هند برد.[۲] در آن هنگام كه ملافیروز هنوز جوانی بیش نبود، پس از گذشت سال ها و با رنج بسیار دساتیر را در بمبئی به چاپ رسانید و در مقدمه آن تاریخ نشر كتاب را چنین آورده:
بُد صد و پنجاه و هشت و یكهزار
سال كین گنج نهان شد آشكار
منظور از ۱۱۵۸ سال یزدگردی است كه معادل میلادی آن ۱۸۱۸ می باشد. این دستنویس كه به خط فارسی نوشته شده، هنوز در كتابخانه ای موسوم به ملافیروز در بمبئی موجود است.[۴] این كتاب مجموعه ای از الهامات است كه به ادعای نویسنده یا نویسندگان آن، از سوی خدا به شانزده پیامبر خود یا فرجیشور كه یكی پس از دیگری و در روزگاران مختلف به رسالت می رسند، به زبان نامعلومی كه هیچ پایه و اساسی ندارد ـ ولی به نام زبان آسمانی نامیده شده ـ برای هدایت مردم و رهنمون كردن ایشان به رستگاری نازل شده است.این شانزده پیغمبر (فرجیشور) كه به دریافتِ سخنان آسمانی كامیاب شدند، عبارتند از:
1-مهاباد
2- جی افرام
۳- شای كلیو
۴- یاسان
۵- گلشاه
۶- سیامك
۷- هوشنگ
۸- طهمورس
۹- جمشید
۱۰- فریدون
۱۱- منوچهر
۱۲- كیخسرو
۱۳- زرتشت
۱۴- سكندر
۱۵- ساسان نخست
۱۶- ساسان پنجم.نامه های آسمانی دساتیر دارای آیات یا فقرات متفاوتی است. هر چند بلندترین این نامه ها از لحاظ حجم مطلب، نامه شت وخشور زرتشت است، اما به لحاظ تعداد فقرات بزرگ ترینِ آنها نامه شت مهاباد است كه ۱۷۰ فقره دارد و كوچك ترین آن نامه سكندر با ۱۶ فقره می باشد. بقیه این نامه ها و تعداد فقرات آن بدین گونه است: جی افرام ۸۸; شای كلیو ۸۰; یاسان ۶۴; گلشاه ۳۷; سیامك ۵۰; هوشنگ ۳۸; طهمورس ۵۶; جمشید ۹۳; فریدون ۴۸; منوچهر ۳۶; كیخسرو ۲۸; زرتشت ۱۶۴; سكندر ۱۶; ساسان نخست ۹۳; ساسان پنجم ۴۲. قابل ذكر است كه هیچ یك از این فقرات همانند سخنان زرتشت درگاتاها نیست و به عبارتی دیگر در همه سرودهای گاتاها و یا سراسر اوستایی كه امروزه در دست است به هیچ وجه به مطالب یا موضوعی كه شباهتی با مطالب ساختگی دساتیر داشته باشد وجود ندارد. نامه هوشنگ جادوان خرد» و نامه طهمورس برین فرهنگ» و نامه جمشید فرازین اروند» و نامه فریدون هنرستان» و نامه منوچهر دانشیار» و نامه كیخسرو سروشی كردار» نام دارند. خاندان نخستین پیامبر كه آبادیان خوانده شده، در هنگام یكصدزاد سال خسروی مینوی كردند. یعنی این خاندان همانند برخی پیامبران قوم بنی اسرائیل، پیامبری و شهریاری را با هم داشتند.
هر زاد در دساتیر هزار واد سال است و هر واد سه هزار جاد سال، و هر جاد یك هزار مَرَد سال، و هر مَرَد یك هزار وَرَد سال، و هر وَرَد یك هزار فَرَد سال، یك فَرَد یك میلیون سال، یك اسپار یك میلیارد سال، یك سمار ده میلیون سال و صد هزار سال را یك سلام گویند. بنابراین و با این حساب یك زاد دو هزار تریلیون سال می شود5».
آخرین پادشاه این خاندان كه آباد آزاد» نام دارد، خسته و وامانده گردید و دیگر نتوانست مردم را از كجروی باز دارد، ناچار از جهان روی برتافته، از دیده ها پنهان شد (نامه جی افرام، فقره ۲۰)، و گیتی از این پیش آمد پرآشوب شد. چند تن از نیكان از افرام پسر آباد آزاد درخواست كردند كه به تخت پدر نشنید. در همان هنگام فرمان آسمانی به او رسید و به سروری و راهنمایی جهانیان برگزیده شد. چون نوبت پیامبری و خسروی به افرام رسید (نامه مهاباد، ۱۷۰ و جی افرام، فقره ۵)، برای خود عنوان جی» را برگزید، و جانشینان جی افرام به جیان» موسوم اند. خاندان جیان یك اسپارسال كه برابر یك میلیارد سال است، فرمانروا بودند. جی آلاد آخرین شهریار این خاندان همانند آباد آزاد از كردار ناستوده مردمان به ستوه آمده، از گیتی روی بگردانید. آنگاه دیگرباره آشوب برخاست تا این كه پسر وی كلیو» قیام كرده، به جای پدر نشست و عنوان شاهی» گرفت (نامه جی افرام، فقره ۸۸). خاندان شای كلیو به شاییان موسوم اند و مدت یك سمار سال كه ده میلیون سال باشد شهریاری داشتند. شای مِهبول آخرین شهریار این خاندان نیز همانند آباد آزاد و جی آلاد، به خاطر كردار ناهنجار مردمان از خسروی كناره گرفت و از دیدارها پنهان شد. باز آشوب همه جا را فرا گرفت و مردم به خواست و فرمان آسمانی، یاسان فرزند شای مهبول را به شهریاری و پیغمبری برگزیدند. خاندان یاسان موسوم به یاسانیان است و نود و نه سلام سال مدت شهریاری آنان بوده. آخرین پادشاه یاسانیان، یاسان آجام نیز از شهریاری كناره گرفت و مانند دوره دیگر پادشاهان پیشین، گیتی پر از آشوب و فتنه گشت. مردم دیوآسا به جان هم افتادند، آنچنان كه نام مردمی دیگر به ایشان راست نیامدی، جهان روبه تباهی و بیداد رفت و این چنین بود تا این كه خداوند فرزینسار پسر یاسان آجام را كه گلشاه نام دارد به پیغمبری و فرمانروایی برانگیخت. باید توجه كنیم كه دساتیر به تقلید از اوستا دارای متن و تفسیر است و این متن چنان كه اشاره شد به دلیل اختصاص به شانزده پیغمبر به شانزده بخش (نامه) تقسیم شده و هر بخش یا نامه به نام پیغمبری موسوم است. هر یك از این نامه ها با ستایش خداوند و با عباراتی چون: پناهیم به یزدان از منش و خوی بد و زشت گمراه كننده به راه ناخوب برنده رنج دهنده آزاررساننده، به نام ایزد بخشایشگر مهربان دادگر; بنام یزدان.» آغاز شده و در انجام هر یك از آنها پیدایش و ظهور پیامبر بعدی كه پس از آن باید بیاید نوید داده شده است، به طور مثال در پایان اولین نامه موسوم به نامه مهاباد، خداوند این چنین مهاباد را مورد خطاب قرار می دهد: پس از تو آیین ترا جی افرام زنده كند و او پیامبری باشد سترگ، از این آگهی بخشید به آباد روانشاد كه چون این خجسته آیین از ناخویی مردم به زبونی گراید و برافتد، جی افرام كه یكی از نژاد تو باشد آیین ترا زنده گرداند و از سر نو میان مردم بگستراند و او پیامبری باشد سترگ».و در انجام نامه كیخسرو، با این عبارات ظهور زردشت نوید داده می شود: و از لهراسب پوری آید خوب در هنگام او پیامبر بزرگ زردشت آید; و نامه او پرخیده و اپرخیده باشد».
در تاریخ و داستان و نوشته های دینی ایران از روزگار باستان تا زمان پیدایش دساتیر، در هیچ جا پیغمبران و یا كسان دیگری را سراغ نداریم كه نام مهاباد، جی افرام، شای كلیو و یا سان داشته باشند; مطمئناً اینان رسولان یا پادشاهان ساخته و پرداخته ذهن نویسنده یا نویسندگان دساتیر است. جالب تر این كه دوازده پیامبر دیگر كه در كتاب دساتیر از آنها یاد می شود، در متن به یك نامه و در ترجمه و تفسیر به نام دیگر خوانده شده اند:
فرزینسار = گلشاه یا كیومرث / سیامر = سیامك / هورشار = هوشنگ / تخمورد = تهمورس / جرمشار = جمشید / پرسیدوم = فریدون / میرزاد = منوچهر / كیلاسرو پسر هیرتاووش = كیخسرو پسر سیاوش یا سیاوخش / هرتوش یا هرتوشاد پسر هرسفتمار = زرتشت پور اسفنتمان/ سیمكندش =سكندر/ خرمین سرسار= نخستین ساسان/پندم اردیناس= پنجم ساسان
ساختگی و جعلی بودن زبان دساتیر در نام های به كار رفته در متن به خوبی آشكار است; مثلا در دو نام آخر، معادل كلمه ساسان یكبار سرسار» آمده و دیگر بار اردیناس». و این نشان دهنده آن است كه نویسنده دساتیر حتی برای ساختن واژگان یكسان و همانند نیز از قاعده و قانون خاص پیروی نكرده و در همه جا ردپای ذهن آشفته و بیمار وی كاملا هویداست. در این باره استاد پورداود آورده: زبان متن دساتیر به زبان های كهن ایران چون فرس هخامنشی و اوستایی و پهلوی و پازند نمی ماند و نه به لهجه های دیگر باستانی مانند تخاری و سكزی و سُغدی و جز اینها، با زبان سانسكریت هم سروكاری ندارد و نه با هیچ یك از لهجه های سرزمین هند، از شعبات زبان های یونانی و لاتینی هم نیست، با زبان های سامی چون بابلی و عبری و سریانی نیز پیوندی ندارد، با زبان های چینی نیز خویشی ندارد. همچنین با زبان های اقوام سومر و ایلام و قبطی كه در حدود چهار یا سه هزار سال پیش از مسیح در سرزمین های عراق و خوزستان و مصر می زیستند شباهتی ندارد و نباید هم با هیچ یك از زبان های كهنه و نو، خواه هند و اروپایی، خواه سامی و مغولی پیوستگی داشته باشد، این زبان را خودِ سازنده اش زبان آسمانی نامیده است.».[۷]
باید اذعان نمود كه اینك بیش از ۲۵۰ سال است كه دانشمندان و پژوهشگران بسیاری در دین زرتشتی و زبان های ایران باستان و كتب زند و پازند غور و بررسی كرده اند و در این راستا هر آنچه درباره ایران و دین قدیم ایران در منابع مختلف و به زبان های پهلوی و فارسی باستان و نیز مآخذ گوناگون به زبان های هندی، چینی، عبری، سریانی و ارمنی ـ كه در كتابخانه های مختلف در سراسر جهان ـ موجود بوده به دقت مورد مطالعه و پژوهش قرار گرفته است. از این همه و در میان هزاران كتاب و مآخذ گوناگون كوچك ترین مطلب یا نشانه ای كه گواه اصالت و درستی مطالب یا زبان دساتیر و پیشینه آن باشد بدست نیامده است. 8»
● واژه های دساتیر و ساختار آن
اكنون برای هر چه بهتر پی بردن به زبان ساختگی دساتیر و لغات آن و چگونگی تبدیل و تحریف آن، نمونه ای چند از الفاظ و واژگانش را كه در متن آمده با همانند فارسی آن تطبیق می كنیم. چنانچه خواهیم دید برخی از این لغات دیگرگون شده لغاتی است كه در زبان های هندی و پهلوی به كار رفته است:آرخمیده = آفریده; ایوان = كیوان; آسمات = آسمان; بیر = بیر (عدد یك در تركی); باغوری = باختری; بسمود = فرمود; روام = روان; زوراس = تورات; سیامر = سیامك; مرپان = مهربان; هادگار = پروردگار; فروسین = فروردین; انتام = انجام; هروستا= اوستا; شالستن = دانستن; نووسد = نخست; هیراسیام = ایرانیان; هامودهار = آموزگار; هورسته = خجسته; نوراخ = یونان; داهان = داهاك (اژی دهاك); رام ورام = جانواران; گرستاب = گرداب; مرد و شام = مردمان; ایزج = ایزد (یزت پهلوی); هان چیمان = آنچنان; پرمانبر = فرمانبر; تنو = تن; تیمرام = تیر (ماه); شنكر = پیكر; سفاسف سراسر; جهاخ = جهان; آسردن = آزردن; تا = تابنده; بارام = باران; میناسیان = مینویان; هفت = رفت; هیرتاووش = سیاووش; هرتوش = زرتشت; مادر = آتر (آذر); امشاسیان = امشاسپندان; مزدام = مزدا; هان = آن (ضمیر اشاره); میلادیدن = آفریدن; همیكه = همینكه.
و اینك برخی لغات دساتیری و همانندهای آن در زبان های خارجی: ▪ دساتیرزبان های خارجی فارسی
▪مرزیگیدنمرنچیدن (پهلوی)مردنـ مرگیدن
▪ادـ حدایت (پهلوی)هست▪همارامار (پهلوی)امارهـ حساب
▪مرتازمرتم (پهلوی)مردم
▪دهاسده (هندی)بدن
▪انكانك (هندی)بسیار
▪سابساب (هندی)همهـ هر
▪سریرشریر (هندی)جسم
▪سداسدا (هندی)همیشه
▪آب رااپر (گجراتی)خود
▪امامنه (گجراتی)اكنون
▪پاشپاس (سانسكریت)نزدیك
استاد پورداود درباره لغت های دساتیری و چگونگی ساخت آنها می نویسد: نویسنده دساتیر از برای لغت سازی چندین شیوه به كار برده است: به برخی از واژه های فارسی معنی دیگر داده، آمیغ كه به معنی آمیزش است در دساتیر یعنی حقیقت و آمیغی یعنی حقیقی، یوزه به معنی توله شكاری درست است اما در دساتیر به معنی تفتیش است و جز اینها، برای برخی لغت های عربی فارسی ساخته است، چون خانه آباد به جای بیت المعمور (كعبه) و هر سویه پادشاهان به جای ملوك الطوایف و كُنوَر به جای فاعل و چشمیده به جای منظور و برش دید به جای قطع نظر از. و جز اینها. یك رشته از لغاتش مفهوم لغات تازی است: چون اویش = هویت، راست پوش = كافر، افرازستان = عالم علومی، فسرده شهر = عالم سفلی، نخستین انداز = بدیهه.
برخی از لغت ها را از روی قیاس ساخته، از روی خورشید كلمات هورشید و ماهشید درست كرده است. در بسیاری از واژه های فارسی حرفی از اول و آخر آنها انداخته یا حرفی به اول و آخر آنها افزوده لغت های دیگری ساخته است: نیواره چوبی است كه بدان خمیر پهن كنند درست مانند وردنه، نظر به ریشه و بنیاد آنها هر دو درست است اما در دساتیر به نیور یا نیوار معنی جوّ داده شده، باستان در دساتیر باس شده به معنی كهنه و قدیم در مقابل حادث، به انجام واژه چم (= معنی) یك راء افزوده شده چمر یعنی آشكار و پیدا و در سرلغت همه» حرف نفی اَ» افزوده شده اهمه» یعنی ناقص و ناتمام و جز آن، با این شیوه ها نویسنده دساتیر یاوه های خود را به قالب الفاظ و عباراتی به آسانی در آورده زبان عهد ساسانیان به قلم داده است. از برای هیچ لغتی در تنگنا نبوده، بسا از برای یك لغت عربی چندین لغت تراشیده است: هر آینه بود، هر آینه هستی، ناچار باش، ناگزیر باش، ناچار هست، گرورفرتاش همه اینها به معنی واجب الوجود است. شایسته هستی، شایسته بود، ناور فرتاش یعنی ممكن الوجود9»
 
آموزه های دساتیری
بنابر روایات دساتیر، شانزدهمین پیامبر كه ساسان پنجم است و معاصر خسرو پرویز به شمار آمده، دساتیر را به زبان فارسی جدید آمیخته با واژه های ساختگی دیگر، ترجمه و تفسیر كرده و در ذیل عبارات نامه ها درج كرده است. بدین سان كتاب دساتیر (۱۶ نامه) در حقیقت دارای دو بخش جداگانه است: متن نامه ها ـ كه شامل گفته ها و دستورات خدا با پیامبران شانزده گانه خویش البته به زبان ساختگی دساتیری است ـ و دیگر ترجمه و تفسیر آنها منسوب به ساسان پنجم به فارسی آمیخته با لغات و اصطلاحات مجعول. مطالب دساتیر آمیزه ای است از افكار گوناگونی كه تا سده ۱۰ قمری / ۱۶ میلادی در ادیان، مكاتب و مذاهب مختلف در ایران رواج داشته است و حتی گاهی ترجمه عباراتی از قرآن كریم، تورات و اوستا در آن دیده می شود كه به شیوه معمول با اندك دخل و تصرفی و گاه عیناً در كتاب نقل می شود. در نامه جی افرام فقره ۷۰ آمده كه دو گونه نامه است كه ایزدی هستند: یكی همین نامه كه از آفرینش دو جهان سخن می گوید و دیگر كهین نامه كه آن را دساتیر خوانند: یزدانی نامه دو است نامه نخستین دو گیتی است و آن رامهین نامه گویند و به زبان فراز آباد فرز دساتیرش نامند كه مهین نامه یزدان باشد. و دیگر دساتیر خوانند كه كهین نامه یزدان باشد10»
بنابر دستور آسمانی دساتیر یا كهین نامه، آفریدگار خدایی است یكتا كه در نامه ها به نام های مزدام، مزدان، لارنگ، زمرپان، شمتا و هرمهر خوانده شده و ذاتی قدیم و ابدی است. دارای صفات بسیار است، ولی صفاتش از ذاتش بیرون نیست، بی شریك و مانند و ضد، بر همه چیز آگاه و بر هر كاری تواناست. زمان های گذشته و آینده همه یكباره بر او آشكار و نزد او حاضر است. خداوند نُه آسمان را بیافرید و به هر یك خرد و یا هوش و روان و تن ارزانی داشت. در آسمان ها فرشتگان بی شمار و ستارگان فراوانند. هر یك از آنها را نیز خرد و روان و تن است. سیارگان گردنده نیز دارای خرد و روان و تن هستند، چنان كه در نامه مهاباد (اولین نامه دساتیر، فقرات ۱۴ به بعد) در این باره می خوانیم: بدین گونه از هر خردی هوشی و روانی و تنی پیدا گردانید تا سپهرستان انجامید و به پایان رسانید، مانند هوش كیوان سپهر فرنسانام و روانش لاتینسا و تن او ارمنسا، و خرد هرمزد سپهر انجمداد و روان او نجم آزاد و شید آزاد تنش، و خرد و روان و تن بهرام سپهر كه نامیده شده به بهمن زاد و فرشاد و رزباد واد، و خرد و روان و تن خورشید چرخ شاد آرام و شادایام و نشاد ارسام نام، خرد و روان و تن ناهید آسمان نروان و فروان و زروان نام، خرد و روان و تن تیر چرخ كه ارلاس و فرلاس و ورلاس نامند، خرد و روان و تن ماه آسمان فرنوش و ورنوش و اردوش آفرید».
ترتیب آفرینش آنطور كه در نامه مهاباد آمده به گونه ای است كه در كتب حكمای مشّایی چون فارابی و ابن سینا دیده می شود.[12»بدان گونه كه در عقاید و آراء ادیان قدیم ایران و نیز اشراقیان دیده می شود) چنانكه در نامه مهاباد فقره (۴۹ ـ ۴۸) آمده: بر آتش و باد و آب و خاك چهار فرشته گماشته گشت، بدین نام: انیراب و هیراب و سمیراب و زهیراب».
جهان و مجموعه آن همانند تن آدمی و اعضایش است: آسمان پوست آن، كیوان اسپرز آن، برجیس جگرش، بهرام زرداب آن، خورشید قلب، ناهید معده، تیر مغز، ماه شُش، ستارگان و بروج رگ های آن، آتش دلش، هوا نفسش، آب عرقش، خاك گردپای آن، برق همچون لبخندش، رعد چون آوازش، باران چون اشكش و بالاخره كانها و گیاهان و جانوران كرم های پیكر آن. پوست آدمی چون آسمان است و هفت اندامش كه سر و سینه و معده و دو دست و دو پا باشند بجای هفت سیاره اند، خون و بلغم و صفرا و سودا نیز بجای عناصر چهارگانه آتش و آب و خاك و هوا هستند. (نامه جمشید، فقره ۵۸).
ادوار عمر جهان به شماره ستارگان سیار است و هنگامی كه دور ماه به پایان رسید، باز دوران های عالم به همان وضع و صورت پیشین از سر گرفته می شود. بنابر دساتیر طول زمان صد هزاران هزار سال است. شماره و اعدادی كه برای نگاه داشتن تاریخ و محاسبه ادوار جهانی به كار گرفته می شود چنین است:
یك سلام سال (صد هزار سال)، یك سمار سال (ده میلیون سال)، یك اسپار سال (یك بیلیون سال)، یك فرد سال (یك میلیون سال)، یك ورد (یك هزار فرد سال)، یك مرد (یك هزار ورد سال)، یك چاد (یك هزار مرد سال)، یك واد (سه هزار چاد سال)، یك زاد (دو هزار واد سال).
و ترتیب اعداد نیز بدین شرح است: یك، ده، صد، هزار، سلام ـ یعنی صدهزار را سلام گویند ـ و صد سلام را شمار و صد شمار را اسپار و صد اسپار را راده و صد راده را ارآده و صد ارآده را راز و صد راز را آراز و صد آراز را بی آراز گویند.
در دساتیر به تناسخ ارواح كه یكی از معتقدات ـ اصلی ـ مذاهب هندی است توجه خاصی شده است. انسان برترین نوع آفرینش است كه به یاری روان و خرد به عوالم بالا و منزلت فرشتگان تواند رسید. و برای رسیدن به این مقام باید از چرخه تسلسل تولد و مرگ رهایی یابد. بنابر این عقیده روان تمامی موجودات، اعم از آدمی، جانوران، گیاهان و جماد، از جسمی به جسم دیگر در حال انتقالند. در نامه مهاباد (فقره ۷۱ـ۶۷) پیغمبرآباد از خداوند می پرسد: چگونه است كه پادشاهان و فرمانروایان و توانگران هم در زندگانی به رنج و اندوه اندراند؟ خداوند در پاسخ گوید: برای این كه آنان در زندگی تن پیشین خود بدكار بودند. سزای خود را در زندگی دیگری می بینند، دیگر باره ناخوش و رنجور متولد می شوند یا به رنج های دیگر دچار آیند، جانور زهردار و درنده آنان را می گزد، اینها كیفر كردارهای زندگی پیشین خود آنان است. همچنین جانوران درنده و مرغكان و چهارپایان هر یك پاداش و پادافراه زندگی پیشین خودشان را در زندگی بعد خواهند دید، اگر دوره یك زندگی كافی نبود و سزا به آن اندازه نباشد كه گناه زندگی پیش را فرو شوید، در دوره زندگی سوم و چهارم سزا خواهند یافت، چندان خواهند رفت و آمد تا آن گناه پیشین پاك شود. كسانی كه نادان و بدكنش اند در زندگی دیگر به كالبد گیاه و رستنی متولد شوند و مردمان ناآزموده و زشت كردار به كالبد كانی (معدنی) در آیند، چارپایانی كه در این جهان چون اسب و گاو و شتر و خر باركش اند مردمانی بودند كه به كالبد جانواران در آمده در باركشی كیفر رفتار خود می بینند.
 لازم به ذكر است كه در دساتیر مشقت و ریاضت و به خود سختی دادن و طریق درویشی و گدایی گزیدن از اهمیت بسیاری برخوردار است. از ریاضت و روزه گرفتن و با خواندن اوراد مخصوص ممكن است روح آدمی مدتی از كالبد جسمانی بیرون آمده و به سیاحت جهان دیگر برود و پس از آن باز به پیكر خود رجعت نماید. روان چنین شخصی چنانچه به این پایه و مقام برسد از چرخه كارما» رهایی خواهد یافت و دیگر كالبد عوض نمی كند، و پس از مرگ به صورت جاودانی در بهشت خواهد ماند. اما چنانچه كسی در زندگانی كنونی راه خوشی و كامرانی را پیشه خود سازد واز كردار و پندار زشت و ناپسند بهره مند باشد، در زندگی بعد از منزل انسانی به پایگاه حیوانی تنزل خواهد نمود. بنابر دستورات دساتیر، خورشید و ماه و ستارگان و نیز روشنی چراغ و آتش را باید ستایش كرد و در معابد برای ستارگان تندیس ساخت و نماز و آیین های پرستش را رو به روشنایی یا اجرام فلكی به جای آورد. در دساتیر ستارگان (ششكاخ) جزو خدایان به شمار رفته اند و وبنابر عقیده پیروان آن، گردش جهان و نظم آن زیر نفوذ هفت سیاره و ستارگان متعددی است كه در آسمان مشاهده می گردند، و خدای دساتیر بارها و بارها پیامبران خود را دستور به ستایش ستارگان می دهد، چنانكه در (نامه هوشنگ فقره ۷، نامه جمشید فقره ۱۴، نامه فریدون فقره ۷ و جز اینها) ایشان، به پرستش بهرام و ناهید و تیر و غیره مأمور شده اند. و نیز در فقره ۵۵ نامه یاسان آمده: پس برابر ششكاخ آی و نماز كن و ششكاخ ستارگانند و آتش كه فروغندگانند». آنگاه در فقره بعد تأكید می شود چنانچه خواهی نمازت به یزدان برسد، باید در برابر ششكاخ نیز نماز به جای آوری.
در نامه مهاباد فقرات ۶۳ و ۷۴ ـ ۷۱ مطالبی درباره سزا و كیفر كسانی كه زندبار یا جانوران سودمند را آزار می دهند و یا می كشند مطالبی ذكر شده و بر طبق آن باید از خوردن گوشت جانوران پرهیز كرد. اما در نامه زردشت فقره ۱۵۴ كشتن جانوران زیانبار (تندبار) نیكو شمرده شده است.
بنابر تعالیم دساتیر، مردگان را یا باید سوزاند، یا به خاك سپرد و یا در تیزآب انداخت. چنان كه در این باره در نامه مهاباد فقره ۱۵۴ آمده: مرده را در خم تیزآب و تندآب یا در آتش یا خاك سپرید، آنچه فرسنداجیان (امت = پیروان دساتیر) درباره مرده كرده اند آن است كه پس از جدایی روان، تن را به آب پاك شویند و جامه ای نیكو و بویا درو پوشانند، پس بدین گونه تن او را در خم تندآب اندازند چون گداخته شود آن آب را به جای دور از شهر برده ریزند ورنه بدین آرایش به آتش سوزانند یا گنبدی سازند و درون آن چاهی پهن كنند و آن را به سنگ وخشت و رشت استوار و سفید سازند و در كنارهای آن جای ها باشد و تخت ها گذاشته مرده را برافراز تخت خوابانند یا خم در خاك فرو برند و در آن مرده را جادهند یا تابود به زمین نهان سازند و آن چه بیشتر بدان فرسنداجیان كار كردندی خم تند آب بود».
چنانچه دیدیم آموزه های دساتیری تركیبی است ناهمگون از مطالب آمیخته و گرفته شده از ادیان عقاید و مكاتبی مختلف كه بنیان های فكری آن آشكارا با اصول ادیانی چون اسلام و زردشتی كاملا مغایر و متضاد است. این دین ساختگی هر چند كاملا رنگ اشراقی شدید دارد، در بسیاری از موارد از آن جداست. شاید همین دلیل پژوهشگر و ایرانشناس معاصر و بزرگی چون هانری كربن Henri Corbin را به اشتباه انداخته، به طوری كه در مقدمه مجموعه مصنفات شیخ اشراق (جلد ۱/ مقدمه به زبان فرانسوی LVI-LIX) اذعان دارد كه دساتیر و افكار دساتیری، احیاء اندیشه های قدیم ایرانی و ادامه حكمت اشراق است. این سخن دور از تحقیق و همان ادعایی است كه پیروان آذر كیوان داشته اند.
●قدمت دساتیر و چاپ آنبرخلاف آنچه در دساتیر آمده كه مترجم و شارح آن را آخرین پیامبر، یعنی ساسان پنجم دانسته، نویسنده این كتاب (متن، ترجمه و شرح) باید كسی باشد كه ساسان پنجم نیز ساخته و پرداخته وی است و ظاهراً زبان ساختگی و جعلی او را نیز جز خود او كسی نمی دانسته، چه رسد به ساسان پنجم. اما تاریخ تألیف كتاب از عباراتی كه در نامه ساسان پنجم فقره ۳۱ آمده روشن می شود: چون هزار سال تازی آیین را گذرد چنان شود آن آیین از جدایی ها كه اگر به آیین گر نمایند نداندش». بنابر این تاریخ تألیف باید حدود سال ۱۰۰۰ق یا ۱۵۹۲ میلادی باشد و این زمان درست مطابق است با روزگاری كه آذر كیوان مؤسس فرقه آذر كیوانی، از ایران به هند كوچ كرد. از طرفی چون در سراسر كتاب به واژه های هندی و سانسكریت برخورد می كنیم، معلوم می شود كه به احتمال قوی این كتاب در هند نوشته شده است. چنانكه در ابتدای این گفتار اشاره شد، ملافیروز در سال ۱۲۳۳ق/ ۱۸۱۸م متن و ترجمه انگلیسی كتاب دساتیر را به چاپ رساند. پیش از چاپ این كتاب اولین كسی كه به وصف آن پرداخت سِرْ ویلیام جونز Sir William Jonesخاورشناس معروف انگلیسی بود كه نام و وصف دساتیر را در كتاب دبستان المذاهب دیده بود. وی در سال ۱۲۰۳ق/ ۱۷۸۹م، این كتاب را از مهم ترین آثار دینی ایرانیان قدیم و به عنوان كتاب آسمانی و همسنگ اوستا و زند به شمار آورد13»
از ابتدای پیدایش دساتیر و مطرح شدن آن در مجامع علمی، پژوهشگران و دانشمندان غرب و شرق نظرات موافق و مخالفی پیرامون آن اظهار كردند. از یك سو كسانی چون ویلیام جونز مذكور، ملافیروز دستور پارسیان هند (در مقدمه ترجمه انگلیسی دساتیر ۱۸۱۸م 19»۱۹
برخلاف این نظریات، رشید شهمردان در تاریخ زرتشتیان22»
لازم به ذكر است كه با تمام این مباحث، هنوز هم كتاب دساتیر و چگونگی پیدایش و قدمت آن در هاله ای از ابهام قرار دارد و به هیچ وجه در این خصوص نمی توان نظریه قطعی ارائه نمود. اما هر چه هست چنانكه اشاره شد، به دستور سرجان ملكم و با ترجمه ویلیام ارسكین و با كوشش های ملافیروز، با متن این كتاب همراه با ترجمه آن در ۲ جلد در ۱۲۳۳ ـ ۱۲۳۵ق / ۱۸۱۸ ـ ۱۸۱۹م در بمبئی انتشار یافت. جلد اول شامل متن (با ترجمه و تفسیر منسوب به ساسان پنجم) و فرهنگ لغات و جلد دوم حاوی ترجمه آن به زبان انگلیسی است. این كتاب در ۱۲۶۴ ق / ۱۸۴۸م به دست ملاكیقباد با مقدمه ای مبسوط به زبان گجراتی ترجمه شد و نزدیك به ۷۰ سال بعد از ترجمه اول، بار دیگر در آمریكا به قلم میرزا محمد هادی ترجمه و در شماره های مجله Platonist انتشار یافت. متن آن نیز دوباره در سال ۱۳۰۵ ق / ۱۸۸۸م در بمبئی به چاپ رسید و در همان سال دهونجی بهوی جمشید جی مدهورا ترجمه انگلیسی ملافیروز را در همان شهر به چاپ رساند24». كه متأسفانه كاری است شتاب زده و پر غلط.
 
سید حسن حسینی آصف
كتابنامه
پورداود، ابراهیم، فرهنگ ایران باستان، انتشارات دانشگاه تهران، سال ۱۳۵۵. شهمردان، رشید، تاریخ زرتشتیان و فرزانگان زرتشتی، انتشارات فروهر، ۱۳۶۳.
- دساتیر كتاب آسمانی نیست، چاپخانه هور بمبئی، ۱۹۲۸م.
داعی الاسلام، فرهنگ نظام، ج۱، مقدمه ۲۹ـ۳۳
ملافیروز بن ملاكاوس، دساتیر آسمانی، چاپ بمبئی ۱۸۸۸م، ۱۲۷۵ یزدگردی، چاپخانه دت پرشاد.
 - فرهنگ لغات دساتیر، كتابخانه ملافیروز در بمبئی، به شماره RII, ۲۶مجتبایی، فتح الله، دایرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، مدخل آذر كیوان»، تهران، ۱۳۷۴.
مصطفوی، علی اصغر، ترفند پیغمبر سازان و دساتیر آسمانی (گزارش)، چاپ نخست نوروز، ۱۳۷۰، پخش انتشارات بامداد.
ملكم، سر جان، تاریخ ایران، ترجمه اسماعیل حیرت، چاپ هند، ۱۳۳۰ق / ۱۸۸۶م.
 نامه جی افرام، فقره ۷۰.Jones, William, "The sixth Discours on the Persians", in: Asiatic Researches of Bengal, ۱۷۸۹.
The Desatir or sacred writings of the ancient persian prophets, published by Mulla Firuz Bin Kaus, vol. II (English translation), Bombay, ۱۸۱۸.
Erskin, William, "On the Authority of the Desatir, with Remarks on the Account of the Mahabadi Religion Contained in the Dabistan", in: Transactions of the Literary Society of Bombay, ۱۸۱۹.
Wilson, John., The Parsi Religion, Bombay ۱۸۴۳; Modi, J. J., "A Parsee High Priest (Dastur Azar Kaiwan, ۱۵۲۹-۱۶۱۴ A. D.), with His Zoroastrian Disciples in Patna, in the ۱۶th and ۱۷th century", in: Oriental Comference Papers, Bombay ۱۹۳۲.
Madhora, Dh. J., Preface to the Desatir or the Sacred writings of the Ancient Persian Prophets (second edition), Bombay, ۱۸۸۸.
۱- ملافیروز بن ملاكاوس، دساتیر آسمانی، چاپ بمبئی ۱۸۸۸م، ۱۲۷۵ یزدگردی، چاپخانه دت پرشاد، ص۲۲۶.
2- در اینجا ذكر این نكته اامی است كه تاكنون هیچ یك از نویسندگان و خاورشناسان ایرانی و خارجی ـ كه درباره دساتیر تحقیقاتی نموده و مطالبی نوشته اند ـ نتوانسته اند با اطمینان و مستند ذكر كنند كه كتاب دساتیر توسط چه كسی و با چه هدفی و در چه زمانی و درچه سرزمینی نوشته شده است، و اما آنچه با قطعیت می توان گفت این است كه این كتاب در سرزمین هند انتشار یافته. 3- فرهنگ لغات دساتیر، به خط خود ملافیروز، كتابخانه ملافیروز در بمبئی، به شماره RII, ۲۶
4- پورداود، فرهنگ ایران باستان، انتشارات دانشگاه تهران، سال ۱۳۵۵، ص۳۱.
5- پورداود، فرهنگ ایران باستان، ص۳۱. آقای پورداود در توضیح این مطلب در پاورقی می نویسد: در اوستا كه كهن ترین آثار كتبی ایران است بالاتر از عدد بئور baeھvar (=بیور) كه ده هزار باشد، نیامده و ده هزار بار ده هزار (صد ملیون) كه در فقره ۱۰ اردیبهشت یشت آمده نیز همان تكرار كلمه بیور است».
۶- فرهنگ ایران باستان، پیشین، ص۳۹.
۷- نقل از: فرهنگ ایران باستان، پیشین، ص۴۴.
۸- نگاه كنید به: همان، ص۲۰; برای آگاهی از برخی از پژوهش ها و منابع نگاه كنید به آخرین گفتار در این مقاله با عنوان قدمت دساتیر و چاپ آن». نكته قابل ذكر كه استاد پورداود نیز بدان اشاره نموده این است كه ملافیروز ظاهراً به هیج وجه احتمال نداده كه دساتیر آسمانی، دین نامه ای جعلی و ساخته مردی متقلب باشد و شاید به همین خاطر است كه همه جا از آن با آب و تاب یاد كرده و آن را كتاب مقدس و صحیفه آسمانی می خواند و به گفته پورداود: آنچنان كه در ایران پنداشتند حقیقتاً دساتیر از نوشته های دینی ایران باستان است و كتابی است در ردیف اوستا و زبانش یادگاری است از روزگاران گذشته; این است كه نویسندگان دوره ناصرالدین شاه برای این كه چیز نو به بازار آورند به تاراج دساتیر دست گشودند، اما هیچ كدام از خود نپرسیدند اگر دساتیر درست است چرا هیچ یك از فرهنگ هایی كه پیش از برهان قاطع نوشته شده، لغت های آن را یاد نكرده اند، چرا در اشعار شعرای پیش از خودشان یكی از این لغت ها هم دیده نمی شود، چرا در هزارها كتاب نظم و نثر سخنی از مهاباد و جی افرام و شاكلیو و یاسان نیست، چرا از خود دساتیر پیش از انتشارش در هیچ جا نام و نشانی نبود». رك: همان، ص۴۴.
9- فرهنگ ایران باستان، پیشین، ص۴۶ـ۴۷.
10- نامه جی افرام، فقره ۷۰; و نیز: ترفند پیغمبرسازان و دساتیر آسمانی، گزارش علمی اصغر مصطفوی، انتشارات بامداد، چاپ نخست، ۱۳۷۰، ص۲۴۷.
11- دایرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تهران، ۱۳۷۴، آذر كیوان»، فتح الله مجتبایی، ج۱، ص۲۵۱.
12- همان
13- بنمتان ویلیام جونز در ششمین اجلاسیه سالانه گفتار درباره ایرانیان، انجمن آسیایی بنگال، ۱۲۰۳ق/۱۷۸۹م:
Jones, William, "The sixth Discours on the Persians", in Asiatic Researches of Bengal, ۱۷۸۹, vol. II/ pp. ۴۳-۶۶.14-. the Desatir or sacred writings of the ancient persian prophets, carefully published by Mulla Firuz Bin Kaus, vol. II (English translation), Bombay, ۱۸۱۸, pp. ۳۰۵-۳۱۶.
و نیز نگاه كنید به: دساتیر آسمانی، چاپ بمبئی ۱۸۸۸م، ۱۲۷۵ یزدگردی، ۱۳۰۵هـ.ق، چاپخانه دت پرشاد، مقدمه ملافیروز، ص۲۱۸ـ۲۲۶.
15- تاریخ ایران، سر جان ملكم، ترجمه اسماعیل حیرت، چاپ هند، ۱۳۳۰ق / ۱۸۸۶م، ص۷و۸۳ـ۸۴.
16-. Erskin, William, "On theAuthority of the Desatir, with Remarks on the Account of the Mahabadi Religion Contained in the Dabistan", in Transactions of the Literary Society of Bombay, ۱۸۱۹, vol. II / ۳۶۲-۳۹۵.
17- دایرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، پیشین، ج۱، ص۲۵۷ ـ علاوه بر دوساسی، نوریس Norris هم در (مجله آسیایی Asiatic Journal، ۹/۴۲۱ـ۴۳۰، چاپ ۱۲۳۵ق / ۱۸۲۰م)، مطالب و زبان دساتیر را مجعول و بی اساس خواند و معتقد بود كه در آغاز ورود اسلام به ایران در سده هفتم میلادی (اول هجری) ایرانیانِ زرتشتی مذهب برای مقابله با دین جدید و كتاب آسمانی آن، از خود دین و كتابی ساخته اند.
- فرهنگ نظام، داعی الاسلام، ج۱، مقدمه ۲۹ـ۳۳; فرهنگ ایران باستان، پورداود، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵، ص۱۷ به بعد; تاریخ زرتشتیان، فرزانگان زرتشتی، رشید شهمردان، انتشارات فروهر، ۱۳۶۳، ص۶۹۱; دساتیر كتاب آسمانی نیست، رشید شهمردان، چاپخانه هور بمبئی، ۱۹۲۸م; و نیز:
Wilson, John., The Parsi Religion, Bombay ۱۸۴۳, p. ۴۰۹-۴۱۱; Modi, J. J., "A Parsee High Priest (Dastur Azar Kaiwan, ۱۵۲۹-۱۶۱۴ A. D.), with His Zoroastrian Disciples in Patna, in the ۱۶th and ۱۷th century", in: Oriental Comference Papers, Bombay ۱۹۳۲, p. ۲۸۳-۲۸۸.
19- رشید شهمردان، تاریخ زرتشتیان، انتشارات فروهر، چاپ نخست، ۱۳۶۳، ص۶۹۰ـ۶۹۱.
20- همان، ص۶۸۸ـ۷۰۵.
21-همان، ص۶۹۴ـ۶۹۵.
22- برای اطلاعات بیشتر و متن نامه رك: همان، ص۶۹۶ـ۷۰۳.
23-]. Madhora, Dh. J., Preface to the Desatir or the Sacred writings of the Ancient Persian Prophets (second edition), Bombay, ۱۸۸۸.
24- ترفند پیغمبر سازان و دساتیر آسمانی، گزارش علی اصغر مصطفوی، چاپ نخست نوروز، ۱۳۷۰، پخش انتشارات بامداد.آخرین بروز رسانی ( ۰۱ اسفند ۱۳۸۸ )
برگشت
  
دریافت آگاهی نامهنشانی ایمیل شما: دریافت آگاهی نامهبیرون رفتن         

   
انتشارات فرهنگ ایران
گاهنامه فرهنگی
گروه فرهنگ ایران
شاهنامه فردوسی
پرچم های ایران

امپراطوری ایران...

ارتباط خدا بنده فقر ثروت...

سلامت روانی از نظر قران...